DeSci: Phong trào công bằng khoa học và cuộc cách mạng tái cấu trúc nền kinh tế tri thức
1. Phân tích bối cảnh và tình hình ngành
1.1 Tổng quan về DeSci
Từ sản xuất theo kiểu xưởng dựa vào sự hợp tác của con người trong thời kỳ thủ công, đến hệ thống nhà máy được tái cấu trúc nhờ động lực hơi nước trong thời kỳ cơ giới hóa; từ nền kinh tế quy mô chuẩn hóa do dây chuyền sản xuất tạo ra trong thời kỳ điện khí hóa, đến cuộc cách mạng chuỗi cung ứng toàn cầu do công nghệ máy tính gây ra trong thời kỳ thông tin hóa; cho đến thời đại AI hiện nay, mạng lưới ra quyết định thông minh được điều khiển bởi các mô hình thuật toán - mỗi cuộc cách mạng công nghệ đều đang định hình lại hình thức tổ chức của các yếu tố sản xuất. Sự xuất hiện của công nghệ blockchain đã lần đầu tiên hiện thực hóa "tự động hóa niềm tin" thông qua các giao thức toán học, làm cho việc xác nhận quyền sở hữu trí tuệ trên chuỗi, lưu thông phi tập trung của tài sản dữ liệu, và phân bổ giá trị do hợp đồng thông minh dẫn dắt trở thành khả thi. Thông qua việc lưu trữ kiến thức và dữ liệu trên chuỗi, DeSci đang dẫn dắt một cuộc cách mạng mô hình công nghệ mang tính chất phá vỡ, cố gắng giải phóng khoa học ra khỏi tháp ngà khép kín, logic cơ sở của quan hệ sản xuất của loài người đang trải qua một bước nhảy vọt ở cấp độ mô hình.
Trước đó, lĩnh vực DeSci đã trải qua một đợt nóng trên thị trường thứ cấp, hiện tại đã dần hạ nhiệt. Trong một làn sóng trước đó, đây là một sự thể hiện tài chính được mong đợi, chúng ta không thể vì vậy mà phủ nhận lĩnh vực DeSci. Ngược lại, chúng ta nên tiến hành phân tích sâu sắc ở hiện tại, hiểu giá trị thực sự đứng sau DeSci cũng như ảnh hưởng của nó đối với sự chuyển đổi của các mô hình công nghệ trong tương lai.
Ý tưởng cốt lõi của DeSci bao gồm một số khía cạnh chính sau:
Cơ chế khuyến khích: Tái cấu trúc phân phối giá trị nghiên cứu
DeSci đã thay đổi hoàn toàn mô hình phân phối giá trị trong nghiên cứu truyền thống bằng cách giới thiệu hệ thống khuyến khích dựa trên blockchain. Các nhà nghiên cứu có thể đạt được sự công nhận học thuật và lợi ích kinh tế thông qua kinh tế token, bài báo NFT hoặc hệ thống danh tiếng, điều này không chỉ khuyến khích việc chia sẻ kiến thức rộng rãi mà còn có thể cung cấp những con đường mới cho việc chuyển đổi thành công trình nghiên cứu thành tiền tệ.
Phi trung gian hóa: Tái cấu trúc quyền lực nghiên cứu khoa học
Trong mô hình nghiên cứu truyền thống, việc phân bổ tài chính và kiểm tra kết quả thường bị kiểm soát bởi một số tổ chức tập trung, dẫn đến phân bổ tài nguyên không đồng đều và hạn chế đổi mới. DeSci thông qua các mô hình cộng đồng như DAO, đã phân quyền cho cộng đồng nghiên cứu, thực hiện phân bổ tài nguyên một cách dân chủ.
Giảm bớt rào cản nghiên cứu: Thúc đẩy dân chủ hóa nghiên cứu
DeSci đã giảm đáng kể rào cản tham gia nghiên cứu khoa học thông qua cơ sở hạ tầng phi tập trung. Dù là các nhà nghiên cứu đến từ các nước đang phát triển, các nhà khoa học độc lập hay các nhà khoa học công dân, tất cả đều có thể tiếp cận các nguồn tài nguyên nghiên cứu toàn cầu một cách bình đẳng và đóng góp sức lực.
Tính minh bạch dữ liệu: Xây dựng lại hệ thống niềm tin học thuật
Đặc tính có thể truy nguyên của công nghệ blockchain cung cấp sự đảm bảo kỹ thuật cho tính minh bạch và khả năng xác minh của dữ liệu nghiên cứu. Từ thiết kế thí nghiệm đến thu thập dữ liệu, rồi đến việc phát hành kết quả, mỗi giai đoạn đều có thể được ghi lại và công khai xác minh. Điều này có thể hiệu quả trong việc kiềm chế các hành vi không đúng đắn trong học thuật, nâng cao niềm tin của công chúng vào nghiên cứu khoa học.
Bản chất của DeSci là sự trở về với bản chất của khoa học - khoa học đáng lẽ phải là tài sản chung của nhân loại, chứ không phải là lĩnh vực riêng của một số tổ chức hoặc những người tinh hoa. Trong mô hình nghiên cứu truyền thống, việc tạo ra và truyền bá kiến thức bị kiểm soát bởi nhiều trung gian, dẫn đến việc khoa học dần xa rời mục đích mở và hợp tác của nó. DeSci thông qua các phương tiện công nghệ, cố gắng phá vỡ những rào cản này, để khoa học quay trở lại với bản chất phi tập trung của nó. Nó không chỉ là sự đổi mới công nghệ, mà còn là một cuộc cách mạng về triết lý khoa học.
1.2 Sự khác biệt về bản chất giữa DeSci và hệ thống nghiên cứu khoa học truyền thống
1.2.1 Chế độ hợp tác: Từ sự chia rẽ đối kháng đến sự phối hợp hữu cơ
Hệ thống nghiên cứu truyền thống thể hiện cấu trúc "tam giác cắt rời" điển hình: các cơ quan tài trợ ( chính phủ/doanh nghiệp ), nhóm các nhà khoa học và các nhà xuất bản tạo thành một vòng lặp lợi ích khép kín, nhưng thiếu cơ chế đối齐 giá trị.
Nhà tài trợ thường thông qua việc đánh giá KPI ngắn hạn để kiểm tra sản lượng nghiên cứu, buộc các nhà khoa học theo đuổi "những kết quả có thể công bố" thay vì giải quyết các vấn đề thực chất;
Các nhà khoa học để có được nguồn tài trợ liên tục, buộc phải dành nhiều công sức vào việc lập dự án và quy trình tuân thủ, thay vì nghiên cứu sâu.
Các nhà xuất bản thông qua việc độc quyền các kênh truyền bá học thuật, thu phí đăng ký cao, nhưng không cung cấp sự đền bù hợp lý cho những người sản xuất tri thức.
Sự cắt đứt này dẫn đến việc lãng phí hơn 30% kinh phí nghiên cứu khoa học toàn cầu hàng năm vào các nghiên cứu lặp lại hoặc các thí nghiệm không thể tái hiện. DeSci tái cấu trúc mối quan hệ giữa ba bên thông qua khung hợp tác được điều khiển bởi hợp đồng thông minh:
Nhà tài trợ có thể thông qua DAO để huy động vốn và thiết lập mục tiêu lâu dài, cộng đồng bỏ phiếu quyết định phân bổ tài nguyên;
Các nhà khoa học nhận phần thưởng token thông qua đóng góp dữ liệu, mã nguồn mở hoặc tái tạo thí nghiệm, lợi ích kinh tế gắn liền trực tiếp với việc tạo ra giá trị thực.
Vai trò của nhà xuất bản bị thay thế bởi các luận văn NFT và lưu trữ phi tập trung, chi phí truyền bá kiến thức giảm hơn 90%.
1.2.2 Vượt qua "Thung lũng Tử thần": từ đứt gãy tuyến tính đến tăng tốc vòng kín
Hiện tượng "thung lũng tử thần" trong chuyển giao tri thức giữa sản xuất, học thuật và nghiên cứu thực chất là sự thất bại của hệ thống chuyển giao tri thức: chuỗi từ nghiên cứu cơ bản ( tài liệu ) → phát triển ứng dụng ( bằng sáng chế ) → chuyển đổi thương mại ( sản phẩm ), các giai đoạn do các chủ thể khác nhau dẫn dắt và thiếu cơ chế khuyến khích kết nối. Ví dụ, Viện Y tế Quốc gia Mỹ hàng năm đầu tư 45 tỷ USD, nhưng chỉ có 0,4% kết quả nghiên cứu cơ bản vào giai đoạn thử nghiệm lâm sàng; vấn đề cốt lõi nằm ở chỗ: các công ty dược phẩm khóa dữ liệu thử nghiệm để bảo vệ bí mật thương mại, dẫn đến việc thử nghiệm lại; đồng thời, vốn đầu tư mạo hiểm thường ưu tiên các dự án chín muồi ở giai đoạn sau, nghiên cứu đột phá ở giai đoạn đầu khó nhận được hỗ trợ.
DeSci thông qua việc đưa vào công nghệ blockchain và Web3, nhằm mục đích phá vỡ rào cản phân phối lợi ích trong nghiên cứu truyền thống, thúc đẩy sự hợp tác nghiên cứu hiệu quả hơn. Khác với thuộc tính đảo cô lập của mô hình truyền thống, DeSci cho phép nhà tài trợ, các nhà khoa học và nhà xuất bản thực hiện hợp tác sâu sắc hơn thông qua cơ chế phi tập trung, giải quyết các vấn đề về tài chính, chia sẻ dữ liệu và tính minh bạch của kết quả nghiên cứu. DeSci xây dựng bộ tăng tốc chuyển đổi thông qua đổi mới trong khuôn khổ công nghệ-kinh tế:
Công nghệ IP token hóa: như nền tảng Molecule chuyển đổi quyền sở hữu trí tuệ nghiên cứu thuốc thành IP-NFT, cho phép các nhà đầu tư mua quyền lợi theo từng phần. Nghiên cứu cho thấy, phương pháp này rút ngắn thời gian huy động vốn cho các dự án sinh học giai đoạn đầu tới 60%;
Tính thanh khoản dữ liệu: Các nền tảng như Ocean Protocol xây dựng thị trường giao dịch dữ liệu, các nhà nghiên cứu có thể chia sẻ dữ liệu một cách an toàn thông qua công nghệ tính toán riêng tư và nhận được lợi nhuận, đã có hơn 20PB dữ liệu sinh học hoàn thành việc lên chuỗi;
Cơ chế hỗ trợ cộng đồng: VitaDAO thông qua mô hình phân phối token ba giai đoạn "Nghiên cứu - Phát triển - Thương mại hóa", cho phép các nhà nghiên cứu cơ bản vẫn có thể nhận được 5%-15% hoa hồng liên tục thông qua hợp đồng thông minh sau khi thuốc được đưa ra thị trường, tạo thành một động lực khép kín.
Phân bổ vốn hiệu quả: Thông qua DAO và mô hình kinh tế token hóa, DeSci cung cấp hỗ trợ tài chính minh bạch và hiệu quả, tránh lãng phí tài nguyên.
Xuất bản phi tập trung: DeSci đã thay đổi cách thức sản xuất và truyền bá kết quả nghiên cứu, đảm bảo rằng kết quả này minh bạch và có thể xác minh được thông qua blockchain, giảm chi phí xuất bản và giảm ảnh hưởng độc quyền của các nhà xuất bản truyền thống.
Quyền sở hữu thành tựu nghiên cứu và đánh giá minh bạch: Tính không thể bị thay đổi của blockchain đảm bảo quyền sở hữu thành tựu nghiên cứu, hợp đồng thông minh ghi lại quá trình đánh giá, nâng cao tính minh bạch trong đánh giá, đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của nghiên cứu.
Tổng thể, DeSci thúc đẩy sự minh bạch, hiệu quả và hợp tác trong nghiên cứu khoa học thông qua công nghệ phi tập trung, bù đắp cho những thiếu sót trong mô hình nghiên cứu truyền thống. Nó không chỉ thay đổi cách phân bổ quỹ, chia sẻ dữ liệu và quy trình xuất bản, mà còn tăng tốc độ chuyển giao kết quả nghiên cứu thông qua hợp tác cộng đồng, thúc đẩy khoa học trở nên mở hơn và bao dung hơn, tạo ra một môi trường nghiên cứu có tiềm năng hơn.
1.2.3 Phân bổ giá trị: từ việc khai thác tập trung đến chiến thắng sinh thái chung
Trong hệ thống truyền thống, giá trị nghiên cứu bị một số nút tập trung chiếm đoạt:
Nhà xuất bản Elsevier có tỷ lệ lợi nhuận gộp duy trì lâu dài ở mức 37%, vượt xa các gã khổng lồ công nghệ như Apple;
Phí xử lý bài báo đơn lẻ của tạp chí hàng đầu "Nature" lên tới 11,390 đô la, nhưng 97% các nhà phê bình làm việc không công;
Các ông lớn dược phẩm dựa vào rào cản bằng sáng chế để thu lợi khổng lồ, trong khi những người phát hiện ban đầu thường bị gạt sang một bên.
So với đó, DeSci tái cấu trúc logic phân bổ thông qua dòng giá trị có thể lập trình:
Đóng góp định lượng: Sử dụng hệ thống danh tiếng trên chuỗi, biến các hành vi như trích dẫn bài báo, nộp mã, tái hiện thí nghiệm thành tài sản tín dụng có thể giao dịch;
Phân bổ động: Hợp đồng thông minh tự động phân bổ lợi nhuận, ví dụ như dự án BioDAO sẽ bơm 30% doanh thu từ bản quyền vào kho bạc cộng đồng, 45% phân bổ cho các nhà nghiên cứu theo đóng góp, 25% thưởng cho các nhà đầu tư sớm;
Kích hoạt đuôi dài: Các nhà khoa học châu Phi thông qua LabDAO chia sẻ thiết bị phòng thí nghiệm, giảm chi phí nghiên cứu xuống 70% và nhận được hỗ trợ tài chính toàn cầu nhờ vào việc đóng góp dữ liệu.
Sự khác biệt giữa DeSci và nghiên cứu khoa học truyền thống không chỉ là sự nâng cấp của công cụ kỹ thuật, mà còn là việc tái cấu trúc các mối quan hệ sản xuất. Khi những đột phá khoa học không còn bị ràng buộc bởi ranh giới tổ chức, hạn chế địa lý hay sự thao túng quyền lực, nhân loại có thể bước vào một "thế kỷ bùng nổ trí tuệ tập thể" mới. Giống như cộng đồng mã nguồn mở GitHub đã giúp nảy sinh ChatGPT, sự đổi mới hợp tác của hàng triệu nhà nghiên cứu trong hệ sinh thái DeSci có thể giải quyết những vấn đề phức tạp mà một quốc gia hay doanh nghiệp đơn lẻ không thể vượt qua trong mười năm tới. Mục tiêu tối thượng của cuộc cách mạng này là đưa khoa học trở về bản chất thuần khiết nhất của nó: dựa trên bằng chứng, chia sẻ công khai và phục vụ cho phúc lợi của toàn nhân loại.
1.3 Quy mô thị trường và các bên tham gia chính
1.3.1 Quy mô thị trường
Hiện tại, quy mô thị trường trong lĩnh vực DeSci đã gần đạt 1 tỷ USD, mặc dù vẫn đang ở giai đoạn khám phá ban đầu, nhưng tỷ lệ tăng trưởng hàng năm dự kiến sẽ vượt quá 35% trong năm năm tới, cho thấy tiềm năng mở rộng theo cấp số nhân. Sự tăng trưởng này không chỉ đến từ ứng dụng trưởng thành của công nghệ blockchain, mà còn nhờ vào vấn đề mất cân bằng trong phân bổ ngân sách nghiên cứu khoa học toàn cầu: thị trường nghiên cứu truyền thống hàng năm đầu tư hơn 200 tỷ USD, nhưng một lượng lớn tiền bị lãng phí do quy trình quan liêu và quản lý kém của các tổ chức trung ương. Sự trỗi dậy của DeSci đang tái cấu trúc bức tranh này: thông qua khuyến khích token hóa, quản trị phi tập trung và hợp tác mã nguồn mở, quy mô thị trường dự kiến sẽ vượt qua 50 tỷ USD trước năm 2030, trở thành một lĩnh vực dọc song song với tài chính và AI trong lĩnh vực Web3.
Tiềm năng của DeSci đã thu hút sự chú ý từ cả ngành công nghiệp tiền điện tử và giới học thuật. Người sáng lập Ethereum, Vitalik Buterin, đã nhiều lần nhấn mạnh công nghệ DeSci có ý nghĩa cách mạng đối với "khoa học mở"; những lãnh đạo trong lĩnh vực tiền điện tử như người sáng lập Binance CZ, đồng sáng lập BitMEX Arthur Hayes, và Giám đốc điều hành Coinbase Brian Armstrong đã ủng hộ nó thông qua đầu tư và phát ngôn. Hơn nữa, những nhà đầu tư hàng đầu như đồng sáng lập Paradigm Fred Ehrsam và cựu CTO Coinbase Balaji Srinivasan đã xem DeSci là hướng đi cốt lõi cho "hạ tầng nghiên cứu khoa học thế hệ tiếp theo". Những quỹ đầu tư mạo hiểm hàng đầu như a16z, Polychain Capital và Digital Currency Group cũng đang tham gia, trong đó các DAO về sinh học và các giao thức dữ liệu phi tập trung trở thành trọng tâm đầu tư của vốn.
1.3.2 Người chơi chính
1.3.2.1 Phân tử
Molecule được thành lập vào năm 2021, là một giao thức phi tập trung cam kết thay đổi mô hình phát triển công nghệ sinh học truyền thống. Dự án nhằm xây dựng một hệ sinh thái tài chính hoàn toàn mới cho nghiên cứu sinh học giai đoạn đầu, và theo cách sáng tạo đưa quyền sở hữu trí tuệ công nghệ sinh học vào chuỗi, khai sáng khái niệm IP-NFT, được mệnh danh là "OpenSea của lĩnh vực công nghệ sinh học".
Dựa trên IP-NFT, Molecule đã xây dựng một thị trường hướng tới nghiên cứu chuyển giao, nhằm thúc đẩy sự kết nối hiệu quả giữa các nhà nghiên cứu và nhà tài trợ. Trên nền tảng Molecule Discovery, các nhà nghiên cứu có thể nộp đề xuất nghiên cứu, trong khi các nhà tài trợ có thể đánh giá các đề xuất và thương thảo điều khoản hợp tác với nhóm nghiên cứu. Thông qua cách này, Molecule đã cung cấp hỗ trợ mạnh mẽ cho việc chuyển đổi từ nghiên cứu cơ bản sang ứng dụng thực tiễn, thúc đẩy nghiên cứu y học từ lý thuyết đến thực hành nhanh chóng. Là một nền tảng phát triển thuốc phi tập trung, thông qua mô hình IP-NFT, nó đã mã hóa quyền sở hữu trí tuệ sinh học, đã tạo ra sự lưu chuyển nghiên cứu hơn 200 triệu đô la và với
Xem bản gốc
Trang này có thể chứa nội dung của bên thứ ba, được cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin (không phải là tuyên bố/bảo đảm) và không được coi là sự chứng thực cho quan điểm của Gate hoặc là lời khuyên về tài chính hoặc chuyên môn. Xem Tuyên bố từ chối trách nhiệm để biết chi tiết.
10 thích
Phần thưởng
10
6
Đăng lại
Chia sẻ
Bình luận
0/400
TradFiRefugee
· 08-10 23:40
Cách mạng gì cũng làm, chỉ là không kiếm được tiền.
Xem bản gốcTrả lời0
StealthDeployer
· 08-10 05:52
Đợi trời sáng rồi rời khỏi vị thế mà.
Xem bản gốcTrả lời0
MerkleDreamer
· 08-10 05:47
Khoa học công nghệ giải phóng? Lại phát triển trò mới
Xem bản gốcTrả lời0
InscriptionGriller
· 08-10 05:42
Đã đốt cháy đồng coin lâu như vậy, lại còn làm trò mới để lừa đồ ngốc.
Xem bản gốcTrả lời0
AltcoinOracle
· 08-10 05:27
thật thú vị khi cuối cùng chúng ta đang chuyển từ các mô hình lao động thủ công sang niềm tin thuần túy vào toán học... các hiền nhân cổ đại sẽ tự hào thật sự
DeSci: Cách mạng công nghệ đột phá tái cấu trúc nền kinh tế tri thức
DeSci: Phong trào công bằng khoa học và cuộc cách mạng tái cấu trúc nền kinh tế tri thức
1. Phân tích bối cảnh và tình hình ngành
1.1 Tổng quan về DeSci
Từ sản xuất theo kiểu xưởng dựa vào sự hợp tác của con người trong thời kỳ thủ công, đến hệ thống nhà máy được tái cấu trúc nhờ động lực hơi nước trong thời kỳ cơ giới hóa; từ nền kinh tế quy mô chuẩn hóa do dây chuyền sản xuất tạo ra trong thời kỳ điện khí hóa, đến cuộc cách mạng chuỗi cung ứng toàn cầu do công nghệ máy tính gây ra trong thời kỳ thông tin hóa; cho đến thời đại AI hiện nay, mạng lưới ra quyết định thông minh được điều khiển bởi các mô hình thuật toán - mỗi cuộc cách mạng công nghệ đều đang định hình lại hình thức tổ chức của các yếu tố sản xuất. Sự xuất hiện của công nghệ blockchain đã lần đầu tiên hiện thực hóa "tự động hóa niềm tin" thông qua các giao thức toán học, làm cho việc xác nhận quyền sở hữu trí tuệ trên chuỗi, lưu thông phi tập trung của tài sản dữ liệu, và phân bổ giá trị do hợp đồng thông minh dẫn dắt trở thành khả thi. Thông qua việc lưu trữ kiến thức và dữ liệu trên chuỗi, DeSci đang dẫn dắt một cuộc cách mạng mô hình công nghệ mang tính chất phá vỡ, cố gắng giải phóng khoa học ra khỏi tháp ngà khép kín, logic cơ sở của quan hệ sản xuất của loài người đang trải qua một bước nhảy vọt ở cấp độ mô hình.
Trước đó, lĩnh vực DeSci đã trải qua một đợt nóng trên thị trường thứ cấp, hiện tại đã dần hạ nhiệt. Trong một làn sóng trước đó, đây là một sự thể hiện tài chính được mong đợi, chúng ta không thể vì vậy mà phủ nhận lĩnh vực DeSci. Ngược lại, chúng ta nên tiến hành phân tích sâu sắc ở hiện tại, hiểu giá trị thực sự đứng sau DeSci cũng như ảnh hưởng của nó đối với sự chuyển đổi của các mô hình công nghệ trong tương lai.
Ý tưởng cốt lõi của DeSci bao gồm một số khía cạnh chính sau:
DeSci đã thay đổi hoàn toàn mô hình phân phối giá trị trong nghiên cứu truyền thống bằng cách giới thiệu hệ thống khuyến khích dựa trên blockchain. Các nhà nghiên cứu có thể đạt được sự công nhận học thuật và lợi ích kinh tế thông qua kinh tế token, bài báo NFT hoặc hệ thống danh tiếng, điều này không chỉ khuyến khích việc chia sẻ kiến thức rộng rãi mà còn có thể cung cấp những con đường mới cho việc chuyển đổi thành công trình nghiên cứu thành tiền tệ.
Trong mô hình nghiên cứu truyền thống, việc phân bổ tài chính và kiểm tra kết quả thường bị kiểm soát bởi một số tổ chức tập trung, dẫn đến phân bổ tài nguyên không đồng đều và hạn chế đổi mới. DeSci thông qua các mô hình cộng đồng như DAO, đã phân quyền cho cộng đồng nghiên cứu, thực hiện phân bổ tài nguyên một cách dân chủ.
DeSci đã giảm đáng kể rào cản tham gia nghiên cứu khoa học thông qua cơ sở hạ tầng phi tập trung. Dù là các nhà nghiên cứu đến từ các nước đang phát triển, các nhà khoa học độc lập hay các nhà khoa học công dân, tất cả đều có thể tiếp cận các nguồn tài nguyên nghiên cứu toàn cầu một cách bình đẳng và đóng góp sức lực.
Đặc tính có thể truy nguyên của công nghệ blockchain cung cấp sự đảm bảo kỹ thuật cho tính minh bạch và khả năng xác minh của dữ liệu nghiên cứu. Từ thiết kế thí nghiệm đến thu thập dữ liệu, rồi đến việc phát hành kết quả, mỗi giai đoạn đều có thể được ghi lại và công khai xác minh. Điều này có thể hiệu quả trong việc kiềm chế các hành vi không đúng đắn trong học thuật, nâng cao niềm tin của công chúng vào nghiên cứu khoa học.
Bản chất của DeSci là sự trở về với bản chất của khoa học - khoa học đáng lẽ phải là tài sản chung của nhân loại, chứ không phải là lĩnh vực riêng của một số tổ chức hoặc những người tinh hoa. Trong mô hình nghiên cứu truyền thống, việc tạo ra và truyền bá kiến thức bị kiểm soát bởi nhiều trung gian, dẫn đến việc khoa học dần xa rời mục đích mở và hợp tác của nó. DeSci thông qua các phương tiện công nghệ, cố gắng phá vỡ những rào cản này, để khoa học quay trở lại với bản chất phi tập trung của nó. Nó không chỉ là sự đổi mới công nghệ, mà còn là một cuộc cách mạng về triết lý khoa học.
1.2 Sự khác biệt về bản chất giữa DeSci và hệ thống nghiên cứu khoa học truyền thống
1.2.1 Chế độ hợp tác: Từ sự chia rẽ đối kháng đến sự phối hợp hữu cơ
Hệ thống nghiên cứu truyền thống thể hiện cấu trúc "tam giác cắt rời" điển hình: các cơ quan tài trợ ( chính phủ/doanh nghiệp ), nhóm các nhà khoa học và các nhà xuất bản tạo thành một vòng lặp lợi ích khép kín, nhưng thiếu cơ chế đối齐 giá trị.
Nhà tài trợ thường thông qua việc đánh giá KPI ngắn hạn để kiểm tra sản lượng nghiên cứu, buộc các nhà khoa học theo đuổi "những kết quả có thể công bố" thay vì giải quyết các vấn đề thực chất;
Các nhà khoa học để có được nguồn tài trợ liên tục, buộc phải dành nhiều công sức vào việc lập dự án và quy trình tuân thủ, thay vì nghiên cứu sâu.
Các nhà xuất bản thông qua việc độc quyền các kênh truyền bá học thuật, thu phí đăng ký cao, nhưng không cung cấp sự đền bù hợp lý cho những người sản xuất tri thức.
Sự cắt đứt này dẫn đến việc lãng phí hơn 30% kinh phí nghiên cứu khoa học toàn cầu hàng năm vào các nghiên cứu lặp lại hoặc các thí nghiệm không thể tái hiện. DeSci tái cấu trúc mối quan hệ giữa ba bên thông qua khung hợp tác được điều khiển bởi hợp đồng thông minh:
Nhà tài trợ có thể thông qua DAO để huy động vốn và thiết lập mục tiêu lâu dài, cộng đồng bỏ phiếu quyết định phân bổ tài nguyên;
Các nhà khoa học nhận phần thưởng token thông qua đóng góp dữ liệu, mã nguồn mở hoặc tái tạo thí nghiệm, lợi ích kinh tế gắn liền trực tiếp với việc tạo ra giá trị thực.
Vai trò của nhà xuất bản bị thay thế bởi các luận văn NFT và lưu trữ phi tập trung, chi phí truyền bá kiến thức giảm hơn 90%.
1.2.2 Vượt qua "Thung lũng Tử thần": từ đứt gãy tuyến tính đến tăng tốc vòng kín
Hiện tượng "thung lũng tử thần" trong chuyển giao tri thức giữa sản xuất, học thuật và nghiên cứu thực chất là sự thất bại của hệ thống chuyển giao tri thức: chuỗi từ nghiên cứu cơ bản ( tài liệu ) → phát triển ứng dụng ( bằng sáng chế ) → chuyển đổi thương mại ( sản phẩm ), các giai đoạn do các chủ thể khác nhau dẫn dắt và thiếu cơ chế khuyến khích kết nối. Ví dụ, Viện Y tế Quốc gia Mỹ hàng năm đầu tư 45 tỷ USD, nhưng chỉ có 0,4% kết quả nghiên cứu cơ bản vào giai đoạn thử nghiệm lâm sàng; vấn đề cốt lõi nằm ở chỗ: các công ty dược phẩm khóa dữ liệu thử nghiệm để bảo vệ bí mật thương mại, dẫn đến việc thử nghiệm lại; đồng thời, vốn đầu tư mạo hiểm thường ưu tiên các dự án chín muồi ở giai đoạn sau, nghiên cứu đột phá ở giai đoạn đầu khó nhận được hỗ trợ.
DeSci thông qua việc đưa vào công nghệ blockchain và Web3, nhằm mục đích phá vỡ rào cản phân phối lợi ích trong nghiên cứu truyền thống, thúc đẩy sự hợp tác nghiên cứu hiệu quả hơn. Khác với thuộc tính đảo cô lập của mô hình truyền thống, DeSci cho phép nhà tài trợ, các nhà khoa học và nhà xuất bản thực hiện hợp tác sâu sắc hơn thông qua cơ chế phi tập trung, giải quyết các vấn đề về tài chính, chia sẻ dữ liệu và tính minh bạch của kết quả nghiên cứu. DeSci xây dựng bộ tăng tốc chuyển đổi thông qua đổi mới trong khuôn khổ công nghệ-kinh tế:
Công nghệ IP token hóa: như nền tảng Molecule chuyển đổi quyền sở hữu trí tuệ nghiên cứu thuốc thành IP-NFT, cho phép các nhà đầu tư mua quyền lợi theo từng phần. Nghiên cứu cho thấy, phương pháp này rút ngắn thời gian huy động vốn cho các dự án sinh học giai đoạn đầu tới 60%;
Tính thanh khoản dữ liệu: Các nền tảng như Ocean Protocol xây dựng thị trường giao dịch dữ liệu, các nhà nghiên cứu có thể chia sẻ dữ liệu một cách an toàn thông qua công nghệ tính toán riêng tư và nhận được lợi nhuận, đã có hơn 20PB dữ liệu sinh học hoàn thành việc lên chuỗi;
Cơ chế hỗ trợ cộng đồng: VitaDAO thông qua mô hình phân phối token ba giai đoạn "Nghiên cứu - Phát triển - Thương mại hóa", cho phép các nhà nghiên cứu cơ bản vẫn có thể nhận được 5%-15% hoa hồng liên tục thông qua hợp đồng thông minh sau khi thuốc được đưa ra thị trường, tạo thành một động lực khép kín.
Phân bổ vốn hiệu quả: Thông qua DAO và mô hình kinh tế token hóa, DeSci cung cấp hỗ trợ tài chính minh bạch và hiệu quả, tránh lãng phí tài nguyên.
Xuất bản phi tập trung: DeSci đã thay đổi cách thức sản xuất và truyền bá kết quả nghiên cứu, đảm bảo rằng kết quả này minh bạch và có thể xác minh được thông qua blockchain, giảm chi phí xuất bản và giảm ảnh hưởng độc quyền của các nhà xuất bản truyền thống.
Quyền sở hữu thành tựu nghiên cứu và đánh giá minh bạch: Tính không thể bị thay đổi của blockchain đảm bảo quyền sở hữu thành tựu nghiên cứu, hợp đồng thông minh ghi lại quá trình đánh giá, nâng cao tính minh bạch trong đánh giá, đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của nghiên cứu.
Tổng thể, DeSci thúc đẩy sự minh bạch, hiệu quả và hợp tác trong nghiên cứu khoa học thông qua công nghệ phi tập trung, bù đắp cho những thiếu sót trong mô hình nghiên cứu truyền thống. Nó không chỉ thay đổi cách phân bổ quỹ, chia sẻ dữ liệu và quy trình xuất bản, mà còn tăng tốc độ chuyển giao kết quả nghiên cứu thông qua hợp tác cộng đồng, thúc đẩy khoa học trở nên mở hơn và bao dung hơn, tạo ra một môi trường nghiên cứu có tiềm năng hơn.
1.2.3 Phân bổ giá trị: từ việc khai thác tập trung đến chiến thắng sinh thái chung
Trong hệ thống truyền thống, giá trị nghiên cứu bị một số nút tập trung chiếm đoạt:
Nhà xuất bản Elsevier có tỷ lệ lợi nhuận gộp duy trì lâu dài ở mức 37%, vượt xa các gã khổng lồ công nghệ như Apple;
Phí xử lý bài báo đơn lẻ của tạp chí hàng đầu "Nature" lên tới 11,390 đô la, nhưng 97% các nhà phê bình làm việc không công;
Các ông lớn dược phẩm dựa vào rào cản bằng sáng chế để thu lợi khổng lồ, trong khi những người phát hiện ban đầu thường bị gạt sang một bên.
So với đó, DeSci tái cấu trúc logic phân bổ thông qua dòng giá trị có thể lập trình:
Đóng góp định lượng: Sử dụng hệ thống danh tiếng trên chuỗi, biến các hành vi như trích dẫn bài báo, nộp mã, tái hiện thí nghiệm thành tài sản tín dụng có thể giao dịch;
Phân bổ động: Hợp đồng thông minh tự động phân bổ lợi nhuận, ví dụ như dự án BioDAO sẽ bơm 30% doanh thu từ bản quyền vào kho bạc cộng đồng, 45% phân bổ cho các nhà nghiên cứu theo đóng góp, 25% thưởng cho các nhà đầu tư sớm;
Kích hoạt đuôi dài: Các nhà khoa học châu Phi thông qua LabDAO chia sẻ thiết bị phòng thí nghiệm, giảm chi phí nghiên cứu xuống 70% và nhận được hỗ trợ tài chính toàn cầu nhờ vào việc đóng góp dữ liệu.
Sự khác biệt giữa DeSci và nghiên cứu khoa học truyền thống không chỉ là sự nâng cấp của công cụ kỹ thuật, mà còn là việc tái cấu trúc các mối quan hệ sản xuất. Khi những đột phá khoa học không còn bị ràng buộc bởi ranh giới tổ chức, hạn chế địa lý hay sự thao túng quyền lực, nhân loại có thể bước vào một "thế kỷ bùng nổ trí tuệ tập thể" mới. Giống như cộng đồng mã nguồn mở GitHub đã giúp nảy sinh ChatGPT, sự đổi mới hợp tác của hàng triệu nhà nghiên cứu trong hệ sinh thái DeSci có thể giải quyết những vấn đề phức tạp mà một quốc gia hay doanh nghiệp đơn lẻ không thể vượt qua trong mười năm tới. Mục tiêu tối thượng của cuộc cách mạng này là đưa khoa học trở về bản chất thuần khiết nhất của nó: dựa trên bằng chứng, chia sẻ công khai và phục vụ cho phúc lợi của toàn nhân loại.
1.3 Quy mô thị trường và các bên tham gia chính
1.3.1 Quy mô thị trường
Hiện tại, quy mô thị trường trong lĩnh vực DeSci đã gần đạt 1 tỷ USD, mặc dù vẫn đang ở giai đoạn khám phá ban đầu, nhưng tỷ lệ tăng trưởng hàng năm dự kiến sẽ vượt quá 35% trong năm năm tới, cho thấy tiềm năng mở rộng theo cấp số nhân. Sự tăng trưởng này không chỉ đến từ ứng dụng trưởng thành của công nghệ blockchain, mà còn nhờ vào vấn đề mất cân bằng trong phân bổ ngân sách nghiên cứu khoa học toàn cầu: thị trường nghiên cứu truyền thống hàng năm đầu tư hơn 200 tỷ USD, nhưng một lượng lớn tiền bị lãng phí do quy trình quan liêu và quản lý kém của các tổ chức trung ương. Sự trỗi dậy của DeSci đang tái cấu trúc bức tranh này: thông qua khuyến khích token hóa, quản trị phi tập trung và hợp tác mã nguồn mở, quy mô thị trường dự kiến sẽ vượt qua 50 tỷ USD trước năm 2030, trở thành một lĩnh vực dọc song song với tài chính và AI trong lĩnh vực Web3.
Tiềm năng của DeSci đã thu hút sự chú ý từ cả ngành công nghiệp tiền điện tử và giới học thuật. Người sáng lập Ethereum, Vitalik Buterin, đã nhiều lần nhấn mạnh công nghệ DeSci có ý nghĩa cách mạng đối với "khoa học mở"; những lãnh đạo trong lĩnh vực tiền điện tử như người sáng lập Binance CZ, đồng sáng lập BitMEX Arthur Hayes, và Giám đốc điều hành Coinbase Brian Armstrong đã ủng hộ nó thông qua đầu tư và phát ngôn. Hơn nữa, những nhà đầu tư hàng đầu như đồng sáng lập Paradigm Fred Ehrsam và cựu CTO Coinbase Balaji Srinivasan đã xem DeSci là hướng đi cốt lõi cho "hạ tầng nghiên cứu khoa học thế hệ tiếp theo". Những quỹ đầu tư mạo hiểm hàng đầu như a16z, Polychain Capital và Digital Currency Group cũng đang tham gia, trong đó các DAO về sinh học và các giao thức dữ liệu phi tập trung trở thành trọng tâm đầu tư của vốn.
1.3.2 Người chơi chính
1.3.2.1 Phân tử
Molecule được thành lập vào năm 2021, là một giao thức phi tập trung cam kết thay đổi mô hình phát triển công nghệ sinh học truyền thống. Dự án nhằm xây dựng một hệ sinh thái tài chính hoàn toàn mới cho nghiên cứu sinh học giai đoạn đầu, và theo cách sáng tạo đưa quyền sở hữu trí tuệ công nghệ sinh học vào chuỗi, khai sáng khái niệm IP-NFT, được mệnh danh là "OpenSea của lĩnh vực công nghệ sinh học".
Dựa trên IP-NFT, Molecule đã xây dựng một thị trường hướng tới nghiên cứu chuyển giao, nhằm thúc đẩy sự kết nối hiệu quả giữa các nhà nghiên cứu và nhà tài trợ. Trên nền tảng Molecule Discovery, các nhà nghiên cứu có thể nộp đề xuất nghiên cứu, trong khi các nhà tài trợ có thể đánh giá các đề xuất và thương thảo điều khoản hợp tác với nhóm nghiên cứu. Thông qua cách này, Molecule đã cung cấp hỗ trợ mạnh mẽ cho việc chuyển đổi từ nghiên cứu cơ bản sang ứng dụng thực tiễn, thúc đẩy nghiên cứu y học từ lý thuyết đến thực hành nhanh chóng. Là một nền tảng phát triển thuốc phi tập trung, thông qua mô hình IP-NFT, nó đã mã hóa quyền sở hữu trí tuệ sinh học, đã tạo ra sự lưu chuyển nghiên cứu hơn 200 triệu đô la và với