Mã hóa thanh toán: Những khó khăn và tương lai

Hiện tại, lĩnh vực thanh toán đang ở giai đoạn chuyển đổi quan trọng. Mặc dù các sản phẩm hiện có đã có những tiến bộ rõ rệt về thiết kế và trải nghiệm người dùng, nhưng vẫn còn một chặng đường dài để xây dựng một hệ sinh thái thanh toán Web3 hoàn chỉnh và bền vững. Trạng thái chưa chín muồi này lại trở thành một trong những tâm điểm bàn luận sôi nổi trên thị trường.

Thẻ U, như một hình thức thanh toán mã hóa mới nhất, về bản chất là một cơ chế chuyển tiếp. Nó vừa không giống như thẻ nạp truyền thống Web2, cũng không phải là hình thức cuối cùng của ví trên chuỗi hoặc kênh thanh toán trong tương lai, mà là sản phẩm của sự thỏa hiệp giữa nhu cầu thanh toán trên chuỗi và tiêu dùng ngoài chuỗi hiện tại.

Thẻ U kết nối tài khoản blockchain và số dư stablecoin, đồng thời cung cấp giao diện tiêu dùng ngoại tuyến tuân thủ quy định, thực hiện sự kết hợp giữa trải nghiệm quen thuộc của Web2 và logic tài sản của Web3. Mô hình này gần đây đã thu hút sự chú ý, một phần là do sự kỳ vọng liên tục của người dùng đối với việc tiêu dùng tài sản trên chuỗi, một phần cũng phản ánh rằng stablecoin đang mở rộng từ các lĩnh vực ưu thế truyền thống sang bán lẻ C-end và thanh toán địa phương.

Tuy nhiên, mô hình vận hành của thẻ U rất phụ thuộc vào sự cho phép của hệ thống tài chính truyền thống, phải vật lộn giữa áp lực tuân thủ và lợi nhuận mỏng manh, khó có thể duy trì lâu dài. Thẻ U không phải là một mô hình kinh doanh có lợi nhuận ổn định, mà chỉ là một hình thức dịch vụ phụ thuộc vào sự cho phép bên ngoài.

Các nhà phát triển dự án cần dựa vào các trung gian tài chính đa tầng để hoàn thành việc thanh toán, bản thân họ chỉ là những người thực hiện ở cuối chuỗi. Thách thức lớn hơn là chi phí vận hành của thẻ U rất cao, về bản chất đây là một công việc thua lỗ. Các nhà phát triển dự án không có nguồn thu ổn định từ phí giao dịch như các sàn giao dịch, cũng không thể nắm quyền lực như các nhà phát hành thẻ cấp một, nhưng lại phải chịu áp lực trong việc phục vụ người dùng.

Để thay đổi tình hình này, có hai hướng đi: một là tham gia vào hệ thống tài khoản, trở thành một phần kết nối trong ngành mã hóa, giành được quyền phát ngôn trong cơ chế tuân thủ; hai là chờ đợi luật về stablecoin của Mỹ được hoàn thiện hơn, tránh hệ thống thanh toán rườm rà và không hiệu quả hiện tại, nắm bắt cơ hội mới mà stablecoin đô la Mỹ mang lại.

Đối với ví và sàn giao dịch, thẻ U chủ yếu là một chức năng hỗ trợ để tăng cường sự gắn bó của người dùng, chứ không phải là nguồn lợi nhuận chính. Nhưng đối với các đội ngũ khởi nghiệp Web3 thiếu kinh nghiệm về việc thu hút lưu lượng và cơ sở hạ tầng tài chính, việc cố gắng xây dựng một dự án thẻ U bền vững thông qua việc trợ cấp và hiệu ứng quy mô chẳng khác nào một cuộc chiến tuyệt vọng.

Tương lai của thanh toán mã hóa: "Ngân hàng mới" trên chuỗi hay nơi gửi tiền ngầm?

Vấn đề cốt lõi gây rối cho việc thanh toán mã hóa nằm ở hệ thống thanh toán truyền thống. Tuy nhiên, có nhiều quan điểm khác nhau trên thị trường về việc thanh toán mã hóa là gì. Nó có phải là việc bắt chước hoàn toàn việc thanh toán bằng mã vạch trong cuộc sống hàng ngày, hay là tìm kiếm ý nghĩa mới trong mạng ẩn danh? Đối với cái sau, ý nghĩa của việc thanh toán không nằm ở việc chuyển nhượng, mà là sự lắng đọng. Trong bối cảnh này, bản chất của việc thanh toán không phải là thanh toán mà là lưu thông, đây là ngành công nghiệp đang phát triển mạnh mẽ trong khu vực xám với sự phát triển của blockchain.

Lấy một số tiệm đổi tiền ngầm làm ví dụ, chúng đã xây dựng một hệ sinh thái số dựa trên mối quan hệ, niềm tin và vòng tuần hoàn tài sản. Cốt lõi của tiệm tiền số này là niềm tin, việc luân chuyển quỹ, sự lắng đọng tài sản do thanh toán chậm đều phụ thuộc vào niềm tin. Hệ thống này cần phải có người quen giới thiệu mới có thể tham gia, loại trừ khả năng sử dụng của người lạ, giữa mọi người luôn tồn tại cơ chế liên đới vô hình.

Trong cơ chế này, thanh toán không còn là một mối quan hệ một đối một, mà là một hình thức một đối nhiều đối một liên tục luân chuyển trong mạng lưới giá trị. Khi vốn đã chảy vào, điều đó có nghĩa là tham gia, không chỉ để thanh toán, mà còn để đạt được niềm tin. Khi vốn không phải thanh toán liên tục chảy vào, nó sẽ hình thành sự lắng đọng. Khi số lượng người tham gia tăng lên, nó sẽ phát triển thành một mạng lưới thanh toán xã hội chậm nhưng tần suất cao. Dòng chảy giá trị liên tục sẽ mang lại lợi nhuận phong phú.

Thực tế, cấu trúc sinh thái khép kín kiểu "ngân hàng số" này đã hoạt động trên chuỗi nhiều năm, thực sự giải quyết một phần vấn đề lưu thông tiền tệ xám, nhưng vẫn chưa thể đưa "mã hóa thanh toán" từ thị trường ngách ra ứng dụng chính thống. Ngược lại, điều thực sự có tiềm năng toàn cầu và dần tiếp cận với người dùng, là hệ thống thanh toán trên chuỗi được xây dựng dựa trên mạng lưới tuân thủ với đồng stablecoin USD làm trọng tâm.

Cấu trúc chuỗi trên kiểu ngân hàng ngầm đã tồn tại từ lâu. Dù là các tổ chức chênh lệch giá trong khu vực xám ở một số nơi, hay một số thanh toán quốc tế, tài sản kỹ thuật số đã có những phương thức khá trưởng thành để tránh khỏi hệ thống tài chính truyền thống và đạt được sự lưu thông tự do của vốn.

Sự trỗi dậy của một số mạng blockchain chính là biểu hiện của logic này. Theo báo cáo của một số công ty an ninh trên chuỗi, trong khoảng thời gian từ năm 2023 đến 2024, khoảng hơn 40% lượng tiền bất hợp pháp trên chuỗi đã được chuyển động trên các mạng cụ thể, trong đó hơn một nửa được thực hiện thông qua một loại stablecoin nào đó.

Các khoản tiền này không vào sàn giao dịch, mà thông qua OTC hedging, ví "nhảy đảo", DEX phân luồng và các hình thức khác, hoàn thành các hoạt động "phát hành hình ảnh" giống như các tiệm đổi tiền ngầm. Cách vận hành này tương tự với một số mạng lưới vốn nước ngoài: không theo đuổi tính chắc chắn cuối cùng của tầng thanh toán, mà dựa vào chuỗi niềm tin phân phối và hệ thống quan hệ xuyên biên giới để đảm bảo tính thanh khoản.

Tuy nhiên, các mô hình này không được thiết kế cho người dùng bình thường, nó không giải quyết vấn đề "làm thế nào để nhiều người hơn sử dụng mã hóa để thanh toán", mà là "làm thế nào để một số ít người hoàn thành các khoản thanh toán không thể theo dõi bằng mã hóa". Điểm khởi đầu của nó là để tránh, chứ không phải để kết nối; nó phục vụ cho những tình huống không muốn bị quản lý bao phủ, chứ không phải là nhóm người cần được bảo vệ bởi pháp luật.

Một số mạng tài chính có khả năng xây dựng hệ thống "chuyển khoản gia đình" hiệu quả giữa các khu vực cụ thể, nhưng điều này không có nghĩa là cấu trúc này có thể chuyển đổi thành một cơ sở hạ tầng toàn cầu có khả năng mở rộng. Nó giống như một mạng cục bộ hiệu quả, rất linh hoạt ở các khu vực biên, nhưng khó có thể kết nối với các hệ thống thanh toán hiện có trên thị trường toàn cầu.

Từ góc độ hệ thống, "vốn không muốn ra đi" thực sự có thể nâng cao TVL của nền tảng, nâng cao tỷ lệ sử dụng vốn trong hệ sinh thái DeFi, nhưng từ góc độ hệ thống thanh toán, một hệ thống thực sự có khả năng mở rộng cần phải cho phép vốn tự do "vào ra", chứ không phải "vào được, ra không được".

Một số hệ thống lì xì trên chuỗi, cũng như các tài khoản điểm trên chuỗi khác nhau, đang làm một việc: chuyển đổi hành vi thanh toán vào thành tích lũy. Tương tự như logic "bảo hiểm số dư" trong thời đại Web2. Mô hình tích lũy này thực sự có giá trị thương mại, nhưng không thể phá vỡ rào cản sinh thái. Người dùng không thể tự do sử dụng những tài sản này cho thanh toán xuyên biên giới, thanh toán cho thương nhân, hoặc thu tiền qua máy POS, càng không thể có được sự ánh xạ ổn định với hệ thống tài khoản thế giới thực.

Nói cách khác, mô hình "chu trình sân sau" này không phải là cơ sở hạ tầng, mà là một cơ chế tự củng cố sinh thái. Việc tăng cường các trường hợp sử dụng vốn trong hệ thống khép kín chắc chắn là quan trọng, nhưng nó không hình thành nên logic cơ bản của "thanh toán" như một dịch vụ toàn cầu.

Điều thực sự thúc đẩy thanh toán Web3 từ "mạng tối" tiến tới "mạng chính" là sự hỗ trợ của chính sách Mỹ đối với mạng lưới thanh toán bằng stablecoin. Vào năm 2024, Bộ Tài chính Mỹ chính thức thúc đẩy dự luật GENIUS và sau khi Quốc hội thông qua Đạo luật Clarity for Payment Stablecoins, stablecoin lần đầu tiên được trao cho vị trí chính sách "cơ sở hạ tầng thanh toán chiến lược".

Nhiều công ty công nghệ tài chính đang nhanh chóng thúc đẩy việc mở rộng ứng dụng của stablecoin đô la Mỹ trong thanh toán quốc tế, tiếp nhận của thương nhân, và thanh toán trên nền tảng. Dữ liệu được công bố bởi một ông lớn trong lĩnh vực thanh toán vào đầu năm 2024 cho thấy, hơn 30 tổ chức thanh toán toàn cầu đang tích hợp một loại stablecoin nào đó làm tài sản thanh toán xuyên biên giới; trong khi đó, việc phát hành và các trường hợp sử dụng của nhiều loại stablecoin cũng bắt đầu thâm nhập vào lĩnh vực bán lẻ.

Những điều này không phải là sự lưu thông và tích lũy trong nền kinh tế ảo, mà là dòng tiền giữa hàng hóa và dịch vụ thực, là hành vi thanh toán được bảo vệ bởi pháp luật và tuân thủ kiểm toán. So với đó, việc thanh toán bằng token trong một số hệ sinh thái, cũng như chức năng "quét mã để thanh toán" của một số ví, vẫn thuộc về các chức năng địa phương trong hệ thống khép kín, trước khi thực sự đi vào hệ thống báo cáo tài chính của doanh nghiệp, nền tảng thương mại điện tử xuyên quốc gia và mạng lưới tín dụng, không phải là tiêu chuẩn thanh toán toàn cầu.

Chúng ta không thể phủ nhận rằng thiết kế cơ chế của "ngân hàng số" mang tính chất gợi mở. Các đề xuất như Intent, trừu tượng hóa tài khoản thực sự đang nâng cấp việc thanh toán trên chuỗi truyền thống từ hành vi chuyển khoản "máy với máy" thành sự phối hợp quỹ "được thúc đẩy bởi ý định của con người". Điều này có một sự cộng hưởng triết học nào đó với việc áp dụng cơ chế "niềm tin mạnh dựa trên mối quan hệ" của các ngân hàng ngầm truyền thống. Nhưng cấu trúc thanh toán có hệ thống không thể chỉ được xây dựng trên niềm tin xã hội mơ hồ và logic lưu thông cục bộ, cuối cùng nó phải kết nối với sự quản lý, có thể truy vết danh tính người dùng, quá trình giao dịch và nguồn gốc quỹ.

Trong khi đó, chúng ta cũng phải nhìn nhận sự phát triển của thanh toán mã hóa từ một góc độ vĩ mô hơn: Khi vị thế đồng đô la trên toàn cầu đang phải đối mặt với những thách thức cấu trúc, hệ thống tài chính và tiền tệ của Hoa Kỳ đang cố gắng xây dựng một hệ thống tiền tệ hai tầng mới "đô la + stablecoin đô la". Dù là để chống lại sự mở rộng thanh toán bằng nhân dân tệ, ứng phó với xu hướng các thị trường mới nổi sử dụng euro/vàng để thanh toán, hay duy trì ảnh hưởng tài chính của mình tại các khu vực Trung Đông, Đông Nam Á, stablecoin không còn là một đổi mới tài chính bên lề, mà là một công cụ chiến lược mà Hoa Kỳ chủ động triển khai trong cuộc cạnh tranh tài chính quốc tế.

Đây cũng là lý do tại sao trong hai năm qua, chúng ta đã thấy từ việc lập pháp của Quốc hội đến sự hướng dẫn của Bộ Tài chính, từ sự tham gia của các ngân hàng truyền thống đến việc nhúng vào mạng lưới thanh toán, sự thúc đẩy của stablecoin đô la đang gia tăng mạnh mẽ và hòa nhập sâu vào các đồng tiền chủ quyền, khung quản lý chủ quyền.

Vậy vấn đề đặt ra là: mô hình thanh toán kiểu ngân hàng số có thể hỗ trợ hệ thống chiến lược như vậy không? Rõ ràng là không. Bản chất của mô hình ngân hàng ngầm là tránh né quy định, trong khi Mỹ đang xây dựng một mạng lưới tài chính toàn cầu có quy định nhúng; ngân hàng số phụ thuộc vào sự tin tưởng của cộng đồng và việc khai thác không gian xám, trong khi hệ thống stablecoin đô la phải được xây dựng trên các tổ chức tài chính tuân thủ và chuỗi cấp phép quy định.

Chúng ta rất khó tưởng tượng rằng Bộ Tài chính Hoa Kỳ sẽ giao một cơ sở hạ tầng thanh toán quan trọng cho một mạng lưới tài chính dựa vào ví không KYC, cầu nối ẩn danh và giao dịch OTC để thống trị. Ngân hàng số có thể giải quyết vấn đề lưu thông ở các khu vực biên giới, nhưng không thể cấu thành một cấu trúc quản trị tiền tệ cấp quốc gia. Trong khi đó, stablecoin đang được giao phó vai trò này.

Nói cách khác, tương lai của ngành mã hóa sẽ không phải là một tương lai sống chung với ngành công nghiệp xám, nó đã đóng vai trò hỗ trợ trong bóng tối khi ngành mã hóa chưa phát triển, nhưng sự thông qua của Bitcoin ETF đã đưa ngành mã hóa vào một chu kỳ mới, đây là một tương lai hoàn toàn hòa nhập và đan xen với tài chính truyền thống.

Dù là việc một số tổ chức tài chính lớn phát hành tiền kỹ thuật số, một số công ty quản lý tài sản triển khai quỹ liên quan, một số ông lớn thanh toán tích hợp stablecoin, một số nhà cung cấp dịch vụ thanh toán kết nối thanh toán trên chuỗi, hay một số công ty phối hợp chính sách với ngân hàng trung ương của nhiều quốc gia trên toàn cầu, những hành động này đều cho thấy: tài chính truyền thống đang tăng tốc bước vào thế giới chuỗi, và tiêu chuẩn của họ là rõ ràng - tuân thủ, minh bạch, có thể quản lý. Bộ tiêu chuẩn này tự nhiên loại trừ sự mở rộng của logic ngân hàng ngầm, và do đó tạo thành giới hạn cơ bản của mô hình "ngân hàng kỹ thuật số" như là con đường chính cho thanh toán mã hóa.

Tương lai thực sự của thanh toán Web3 là xây dựng trên nền tảng của stablecoin đô la và các kênh thanh toán tuân thủ. Nó vừa có thể tiếp nhận tính chất mở của phi tập trung, vừa có thể dựa vào nền tảng tín dụng của hệ thống tiền tệ hiện tại. Nó cho phép tiền tệ tự do ra vào, nhưng không mê tín vào việc tích trữ; nó nhấn mạnh sự trừu tượng hóa danh tính, nhưng không né tránh sự quản lý; nó kết hợp ý định của người dùng, nhưng không thoát khỏi ranh giới pháp lý. Trong hệ thống này, tiền không chỉ có thể vào thế giới Web3, mà còn có thể tự do rời khỏi; không chỉ phục vụ cho các hoạt động tài chính trên chuỗi, mà còn được tích hợp vào việc trao đổi hàng hóa và dịch vụ toàn cầu.

Ngân hàng số giống như nước, nước vô hình, theo xu thế mà chuyển động, một giọt mưa rơi vào đó, liền trở thành đại dương; trong khi giai đoạn tiếp theo của thanh toán mã hóa nên giống như ánh sáng, có thể hòa quyện với nhau, nhưng vẫn có điểm khởi nguồn riêng, có thể truy nguyên lên trên, có thể tìm thấy con đường đã đi một cách rõ ràng, không theo đuổi sự nuốt chửng, mà tập trung vào việc chiếu sáng.